Is een polssteun voor toetsenbord en muis noodzakelijk ?

Toetsenbord en muis : zorgt voor efficiëntie, maar ook voor pijn ! 

Het regelmatig en intensief gebruik van sommige dagdagelijkse voorwerpen kan geleidelijk aan leiden tot gewrichtspijnen, ook wel musculoskeletale aandoeningen (MSA) genoemd. Dat geldt alvast op het vlak van informatica, waar gebruik wordt gemaakt van computermuizen en toetsenborden. Hoewel deze informaticatools het werk van miljoenen mensen heel wat gemakkelijker en sneller hebben gemaakt, klagen de gebruikers ervan regelmatig over pijn die optreedt aan de onderarmen en polsen.

Verschillende oorzaken kunnen aan de basis liggen van die problemen. Repetitieve bewegingen vormen zeker een belangrijke factor. Ook dient er te worden gekeken naar de lichaamshouding van de gebruiker en naar de duur van het gebruik.

Het ontstaan van toetsenbord en muis 

In de loop van de jaren 1960 maakten de ontwerpers van de eerste toetsenborden en computermuizen zich nog niet echt druk over de gezondheid van de gewrichten van de gebruikers en ook de technologische mogelijkheden op het vlak van miniaturisatie waren nog niet zo sterk ontwikkeld. Het eerste prototype van een computermuis (afbeelding 1) had nog niet dezelfde vorm als de huidige modellen. Het ontwerp van het toetsenbord was gebaseerd op dat van de schrijfmachine (om de gebruikers niet in de war te brengen) en de toetsenborden waren log en vrij dik (afbeelding 2). Bovendien werden ze in de jaren 80 door de ontwerpers voorzien van kleine plooivoetjes, want volgens sommige normen was het verplicht ervoor te zorgen dat de achterkant van het toetsenbord in de hoogte verstelbaar was. 

Afbeelding 1 - Prototype van een computermuis, ontworpen door Douglas Engelbart en voorgesteld aan het publiek in 1968.	Afbeelding 2 - Het geïntegreerde toetsenbord Amiga 600 was vrij dik.

Een eigenschap om rekening mee te houden : de hoogte van het toetsenbord 

De niet te verwaarlozen dikte van het toetsenbord en de mogelijkheid om de voetjes ervan uit te klappen, zorgen mee voor een gestrekte positie van de pols. Door die houding moeten de spieren die de pols strekken vrij hard werken, mogelijk met vermoeide spieren als gevolg. De houding belast de pezen, die kunnen gaan ontsteken en tendinitis kunnen veroorzaken. Bovendien zorgt de gestrekte houding van de pols voor een verhoogde druk in de carpale tunnel, wat in veel gevallen leidt tot een ontsteking van de pezen en zenuwen die erdoor lopen (afbeeldingen 3 en 4). 

Afbeelding 3 - De pols maakt een hoek bij het gebruik van een hoog toetsenbord.	Afbeelding 4 - De pols maakt een duidelijke hoek bij het gebruik van een hoog toetsenbord met uitgeklapte voetjes (rode cirkel).

Hetzelfde geldt voor het gebruik van de muis. Sommige modellen zijn erg bol van vorm, waardoor de gebruiker ook de pols moet strekken om de muis te bewegen (afbeelding 5). Het probleem is minder groot dan bij het toetsenbord het geval is, behalve wanneer de muis niet aangepast is aan de grootte van de hand van de gebruiker (afbeelding 6) en de vingers sterk moeten worden gebogen om te klikken. 

Afbeelding 5 - De pols maakt een hoek bij het gebruik van een muis met een erg bolle vorm.	Afbeelding 6 - De pols maakt een grotere hoek bij het gebruik van een muis met een erg bolle vorm die bovendien te klein is voor de hand van de gebruiker.

De polssteun: een radicale oplossing zonder contra-indicaties ? 

Op basis van deze problematiek hebben ontwerpers steunen voorgesteld die het mogelijk maken de hoek ter hoogte van de pols zoveel mogelijk te verkleinen. Het was de bedoeling de pijn als gevolg van het gebruik van die toetsenborden en computermuizen te verminderen of zelfs te laten verdwijnen.

Sommigen lijken er tevreden mee te zijn, bij anderen kwamen die hulpmiddelen echter al snel ergens in een lade van hun bureau terecht.

Hoewel polssteunen de houding van de pols kunnen verbeteren, zijn er namelijk ook neveneffecten of zelfs contra-indicaties voor het gebruik ervan.

• De steun vermindert daadwerkelijk de strekking van de pols, zodat bepaalde spieren van de onderarm minder hard moeten werken. De constante druk van de pols op de steun is echter hinderlijk (afbeelding 7), want ze zorgt voor een sterke druk op de carpale tunnel, die de fragiele weefsels die erdoor lopen kan irriteren en doen ontsteken (afbeeldingen 7 en 8). Dat geldt vooral voor polssteunen in hard materiaal. Omgekeerd is ook de afwezigheid van een polssteun (afbeelding 8) belastend voor de spieren die de pols strekken, maar door het grote steunoppervlak van de onderarm wordt de druk beter verdeeld.

Afbeelding 7 – Een hoog toetsenbord in combinatie met een polssteun : minder sterke strekking ter hoogte van de pols, maar sterkere druk op de carpale tunnel (rode rechthoek).	Afbeelding 8 - Een hoog toetsenbord zonder polssteun: sterkere strekking ter hoogte van de pols, maar de druk wordt beter verdeeld over de onderarm (groene rechthoek).

• Sommige modellen die een gel bevatten, zijn bedoeld om die druk op de pols te verlichten en te verdelen. Het zachte materiaal speelt daarbij een kleine rol door het steunoppervlak licht te vergroten, maar de druk per oppervlakte-eenheid blijft ondanks alles groot. Bovendien is het zeer waarschijnlijk dat de gel na een zekere tijd zijn schokdempende capaciteit verliest.
• Door het permanente contact wordt er meer gezweet. Dat zorgt voor een twijfelachtige hygiëne wat de stof van de polssteun betreft en in de literatuur is reeds sprake van gevallen van allergische huidreacties ⁽¹⁾.
• Het gebruik van een polssteun in combinatie met de computermuis vermindert de bewegingsvrijheid van de muisaanwijzer. De pols ligt vast op de steun en vooruit en achteruit of zijwaarts bewegen is moeilijker en er kan meer kracht voor nodig zijn om vanuit die vaste positie te werken.
• De vereiste plaats voor de steun bemoeilijkt een goede plaatsing van de muis, het toetsenbord en een eventuele documenthouder. De muis, die op de muismat met ingebouwde polssteun wordt geplaatst, wordt dan naar rechts verschoven. Dat betekent dat de schouder gedraaid is, wat op termijn pijn kan veroorzaken (afbeelding 9).

Afbeelding 9 - door de grote afmetingen van het toetsenbord in combinatie met de polssteun voor de muis wordt de rechterarm naar opzij verschoven, wat zorgt voor een draaiing van de schouder.

• Een probleem waar je moet voor opletten is het geloof in het bestaan van een wondermiddel dat in z’n eentje de pijn zal doen verdwijnen. Een gebruiker die zich daardoor gerustgesteld voelt, heeft geen aandacht meer voor de andere preventieve aanbevelingen. Hij vergeet vooral gebruik te maken van pauzemomenten om eens van houding te veranderen, om de spieren van het bovenlichaam te ontspannen en eventueel wat rustige fysieke oefeningen te doen.

Aanbevelingen om het ontstaan van pijn te verminderen ?

In sommige gevallen kan het vervangen van het hoge toetsenbord door een toetsenbord dat minder dik is, helpen het probleem op te lossen. De pols is dan niet onnodig gestrekt en de druk op de onderarm, die op het werkblad rust, wordt goed verdeeld (afbeelding 10). Het is over het algemeen niet nuttig de voetjes van het toetsenbord uit te klappen. Hoewel het in het begin kan helpen om gemakkelijker de juiste toets te vinden, dienen ze te worden ingeklapt zodra dat mogelijk is.

De combinatie van een polssteun met een dun toetsenbord is niet aan te raden. De houding van de pols is immers al goed en door een steun toe te voegen, wordt de carpale tunnel onnodig samengedrukt (afbeelding 11).

Wanneer het toetsenbord recht tegenover de gebruiker en op 10-15 cm van de rand van het werkblad wordt geplaatst, kunnen de polsen op het werkblad rusten en kunnen de spieren van de armen en schouders zich ontspannen. Het is ook goed de muis dicht bij het toetsenbord en op dezelfde hoogte te plaatsen.

Afbeelding 10 - Een laag toetsenbord en de onderarmen rusten op het werkblad : de pols is niet te veel gestrekt en de druk wordt verdeeld over een groot steunoppervlak.

Afbeelding 11 - Een polssteun in combinatie met een laag toetsenbord: de positie van de pols is goed, maar er is een grotere druk op de onderkant van de pols (carpale tunnel).

Op een werkblad dat vrij is van alle niet-noodzakelijke voorwerpen, kunnen het toetsenbord, de muis en de eventuele polssteun een gepaste plek krijgen. In sommige gevallen waarbij de muis intensief wordt gebruikt, is het mogelijk die vóór zich te plaatsen en het toetsenbord, dat niet regelmatig wordt gebruikt, wat op te schuiven (afbeelding 12). 

Afbeelding 12 - Wanneer het toetsenbord weinig wordt gebruikt, kan er wat ruimte worden vrijgemaakt om de muis te plaatsen op een plek die comfortabel is voor de gebruiker

Bij de keuze van de muis moet rekening worden gehouden met de grootte van de hand van de gebruiker. De muis mag ook niet te hoog zijn (behalve voor bepaalde specifieke functies en/of bij bepaalde aandoeningen). Een polssteun is evenmin aan te bevelen (afbeelding 14) en kan zelfs nadelige gevolgen hebben voor gebruikers van rechtopstaande (schuine of verticale) computermuizen. 

Afbeelding 13 - De grootte van de muis is aangepast aan de grootte van de hand: de pols is recht en er is een groot steunoppervlak.	Afbeelding 14 - Combinatie van een polssteun met een muis: het steunoppervlak is kleiner en er is een grotere druk op de pols.

Er dient ook te worden gekeken naar de instelling van de stoel. De gepaste hoogte wordt bereikt door de hoogte van de zitting zodanig aan te passen dat de gebogen ellebogen ter hoogte van het werkblad komen. Op die manier komen de onderarmen parallel met het werkoppervlak te liggen en wordt de druk goed verdeeld over een groot oppervlak.

Verder is het goed om regelmatig pauzes in te lassen en variatie aan te brengen in de activiteiten. Het uitvoeren van enkele oefeningen om de spieren te ontspannen (stretching) kan daarbij interessant zijn.

Mogelijk heeft een preventieadviseur of therapeut de aanschaf van polssteunen aangeraden om medische redenen of om redenen die specifiek te maken hebben met de arbeidssituatie. Vertrouw op zijn oordeel, maar blijf aandachtig voor eventuele pijn die kan ontstaan. Praat er in dat geval opnieuw over met hem.

Jean-Philippe DEMARET,
Preventieadviseur-ergonoom Cohezio, Eur. erg.
Licentiaat kinesitherapie en lichamelijke opvoeding

Bibliografie

"Bilateral palmar dermatitis possible caused bu computer wrist rest" - Yokota Miki et al - Contact Dermatits 2007 : 57