Wat is de ideale afstand tot je beeldscherm ?

De aanbevelingen voor het plaatsen van het beeldscherm op het werkoppervlak zijn talrijk en uiteenlopend. Sommige bronnen stellen een armlengte voor tussen de ogen en het scherm, andere vermelden afstanden in cijfers of laten de keus van het visueel comfort over aan de gebruiker. Wat moeten we onthouden van deze uiteenlopende voorstellen ?

De werking van het oog

Fotografen weten dit al: om een scherp beeld te krijgen op je film (of op de elektronische beeldsensor) moet je scherpstellen op basis van de afstand van het onderwerp tot het fototoestel. Dat scherpstellen (manueel of automatisch) gebeurt door het aanpassen van de lenzen van het objectief. Er is een gelijkenis met het menselijk oog dat, om een scherp beeld te krijgen op het netvlies (de film of sensor), zijn (oog)lens moet aanpassen. Het netvlies stuurt dan het beeld door naar de hersenen in de vorm van elektrisch potentiaal via de optische zenuw. Het scherpstellen gebeurt met behulp van de spieren in het oog, die vastzitten aan de lens.

Vermoeide ogen door het dichtbij kijken

Bij het lezen van tekst op een computerscherm of in een boek moet het oog de spieren samentrekken die de ooglens doen ontspannen. Wanneer de ooglens geen druk meer ondervindt van de ligamenten errond, gaat hij net als een ballon bol staan en wordt de breking van de lichtstralen vergroot. Dat noemen we accommodatie.

Hoe dichter het voorwerp zich bij het oog bevindt, hoe harder de spieren moeten werken (figuur 1).

Bij die samentrekking komt nog het werk van de externe oogspieren die, om een samengevoegd beeld naar de hersenen te kunnen sturen, de as van elk oog naar het object zullen richten (je kijkt een beetje scheel wanneer je kijkt naar een voorwerp dichtbij). Ten slotte spannen de spieren van de iris (het gekleurde deel van het oog) zich op en verkleinen de grootte van de pupil. Die verkleining van de pupil verbetert de scherpte van het zicht en vergroot de diepte van het gezichtsveld. Uiteraard is voldoende licht vereist.

Die drie aanpassingen om dichtbij te zien vormen een mogelijke bron van pijn en vermoeide ogen wanneer er lang aan één stuk wordt gelezen.
Omgekeerd moeten de spieren niet werken wanneer wordt gekeken naar iets op een afstand van meer dan 6 meter. Het oog bevindt zich dan “in rust”.

Figuur 1 – Accommodatie van het oog: ontspanning van de oogspieren om veraf te kijken en samentrekking om dichtbij te kijken 

De optimale afstand om dichtbij te kijken

Het is erg moeilijk een ideale afstand te bepalen voor het lezen op een scherm. Sommige studies hebben het over een verminderde vermoeidheid van de ogen bij een leesafstand van 100 cm veeleer dan 50 cm (Jaschinski-Kruza 1988). Wanneer de personen de afstand kunnen aanpassen aan hun leescomfort, dan kiezen ze afstanden tussen 60 en 100 cm (Jaschinski and al. 1998).

De klassieke aanbevelingen

Verschillende wetenschappelijke instituten bevelen afstanden aan die variëren van 35 cm tot 100 cm tussen de ogen en het scherm (tabel 1).

Tabel 1 – Aanbevolen afstand ogen-scherm volgens verschillende instituten

Sommige aanbevelingen leggen een verband tussen de grootte van de letters op het scherm en de leesafstand. De ISO-norm 9241-2 beveelt een lettergrootte van 2,8 mm aan voor een leesafstand van 50 cm, 3,5 mm voor een afstand van 60 cm en 4 mm voor een afstand van 70 cm.

Het INRS (ED 924) stelt voor om als afstand 170 keer de hoogte in mm te nemen van de lettertekens (hoofdletters) of cijfers.

In handleidingen over ergonomie zien we ook vaak de raad om het scherm op een armlengte afstand te zetten.

Factoren om rekening mee te houden

De aanbevelingen geven vaak een waardebereik tussen twee getallen om de goede afstand tot het scherm te bepalen. Die boven- en ondergrenzen houden rekening met gegevens zoals :

• de afmetingen van het scherm : hoe groter het scherm, hoe groter de leesafstand moet worden om in één keer het volledige scherm te zien zonder onnodig het hoofd naar links en naar rechts te moeten draaien
• de tekengrootte : bij grotere tekens kan het scherm op een grotere afstand worden gezet, terwijl de tekst leesbaar blijft
• de schermresolutie : een lage resolutie vermindert het contrast van de tekens en het scherm moet dan verder achteruit worden geplaatst om de pixels niet te “zien”. Er dient rekening te worden gehouden met een verband tussen de afmetingen van het scherm en de schermresolutie (INRS ED 924) :
  • 15 inch : 1024 x 768
  • 17 inch : 1280 x 1024
  • 20 inch : 1600 x 1200
  • 23 inch : 1920 x 1200
• de leeftijd van de gebruiker : het gezichtsvermogen gaat achteruit met de jaren. De ooglens wordt minder soepel en het zicht op korte afstand verandert. De minimale leesafstand ligt rond de :
  • 10 cm op 20 jaar
  • 40 cm op 45 jaar
  • 60 cm à 100 cm op 65 jaar
    Dat is presbyopie. Met dit fenomeen moet rekening worden gehouden bij het kiezen van de schermen en de diepte van het werkoppervlak.
• het gezichtsvermogen van de gebruiker : soms weet de gebruiker niet dat hij lijdt aan een gezichtsstoornis zoals bijziendheid, verziendheid, astigmatisme, enz. Dergelijke stoornissen bemoeilijken het correct plaatsen van het scherm en kunnen vermoeide ogen en hoofdpijn veroorzaken. Een regelmatige oogtest is natuurlijk aan te raden.  
• reflectie of verblinding verstoort de ideale leesafstand tot het scherm
• het contrast van het scherm: bij een verminderd contrast neemt ook het gezichtsvermogen af 
• …
   

Conclusie

Rekening houdend met de eerder vermelde factoren en de conclusies van Sommerich (2000), kunnen we redelijkerwijs afspreken dat we de gebruikers aanmoedigen om als afstand tussen scherm en ogen die afstand te nemen die ze zelf het beste vinden. We zullen die waarde de comfortabele leesafstand noemen. Op die afstand moet het mogelijk zijn om zonder moeite het scherm te lezen, zelfs wanneer de rugleuning van de stoel naar achteren is gekanteld (figuur 2).

Die waarde ligt over het algemeen tussen 40 cm en 100 cm of meer, wanneer er een héél groot scherm wordt gebruikt.

Er moet dus geen afstand worden voorgesteld die enkel gebaseerd is op de afmetingen van het scherm, maar de gebruiker dient de mogelijkheid te krijgen om het scherm te plaatsen op de voor hem gepaste afstand.

Figuur 2 – Comfortabele leesafstand tussen 40 en 100 cm, rechtop zittend of naar achteren leunen

Er dient aandacht te worden besteed aan het gebruik van de zoomfunctie van het programma (figuur 3), waarmee het leesoppervlak zo groot mogelijk kan worden gemaakt, afhankelijk van de afstand en de individuele leescapaciteiten. We zien vaak dat gebruikers een witte rand laten aan de zijkanten van het scherm en dan klagen over problemen om de weergegeven pagina te lezen.

Figuur 3 – Gebruik van de zoomfunctie om het leescomfort te verbeteren

Het is belangrijk de gebruiker een werkblad aan te bieden dat voldoende diep is. Over het algemeen is er een diepte van 80 cm beschikbaar voor het werkblad, maar die diepte kan tot 100 cm bedragen bij een groot scherm of bij meerdere schermen.

Bovendien is het aan te raden regelmatig in de verte te kijken, zodat de ogen kunnen rusten (figuur 4). De regel "20-20-6" herinnert eraan om elke 20 minuten gedurende 20 seconden verder dan 6 meter te kijken.

Figuur 4 - Kijk regelmatig in de verte om je ogen te laten rusten

Geraadpleegde bronnen :

• Jaschinski-Kruza, W., 1988. Visual strain during VDU work: The e!ect of viewing distance and dark focus. Ergonomics 31, 1449-1465.
• Jaschinski-Kruza, W., 1991. Eyestrain in VDU users: viewing distance and the resting position of ocular muscles. Human Factors 33, 69-83.
• Preferred Position of Visual Displays Relative to the Eyes: A Field Study of Visual Strain and Individual Differences W Jaschinski et al. Ergonomics 41 (7), 1034-1049. 7 1998.
• Ecrans de visualisation santé et ergonomie INRS François Cail Edition INRS ED 924 juin 2014
• Sommerich, C.M., Joines, S.M.B. and Psihogios, J.P. (2000). Factors to Consider in Selecting Appropriate Computer Monitor Placement, in Proceedings of the XIVth Triennual Congress of the International Ergonomics Association and 44th Annual Meeting of the Human Factors and Ergonomics Society. Santa Monica, CA: Human Factors and Ergonomics Society, 7650–7653

Jean-Philippe Demaret
Preventiadviseur-ergonoom Cohezio
Eur.Erg.
Licentiaat kinesitherapie en lichamelijke opvoeding
E-mail : jean-philippe.demaret@cohezio.be

Verschenen in Actuascan, juni 2017, nr.6.