Koolstofmonoxide : onzichtbaar maar dodelijk

Koolstofmonoxide (CO) is een kleurloos, smaakloos en reukloos gas. Het is niet-irriterend waardoor inademing van schadelijke en zelfs dodelijke hoeveelheden onopgemerkt kan gebeuren. Het verschilt van koolstofdioxide of koolzuurgas (CO2) doordat het één zuurstofatoom minder bevat.

Hoe ontstaat CO ? Waar vindt men het ?

CO ontstaat door onvolledige verbranding van koolstof (C)-houdend materiaal. Dit in tegenstelling tot CO2, dat ontstaat als gevolg van een volledige, goede verbranding. De hoeveelheid CO in de omgevingslucht zal bijna steeds kleiner zijn dan de hoeveelheid CO2, wat minder gevaarlijk is.

CO is te vinden op alle plaatsen waar koolstof wordt verbrand :

• uitlaatgassen van auto’s, vrachtwagens, vorkheftrucks, enz
• verwarmingsinstallaties op gas of olie met mogelijke verspreiding naar de binnenruimte toe (“open” vlam)
• allerlei machines die functioneren op C-houdende brandstoffen
• hoogovens, afvalverbranding
• metallurgie, lassen
• sigarettenrook

De hoeveelheid CO in de lucht wordt uitgedrukt in ppm (parts per million). Onderstaande tabel toont enkele waarden in functie van de omgevingslucht.

Onmiddellijk gevaar voor gezondheid en leven = 1200 ppm.

Waarom is CO schadelijk ?

Een bepaalde hoeveelheid van dit CO in de lucht zal ingeademd worden. CO bindt zich op hemoglobine, de stof waarmee de rode bloedcellen zuurstof transporteren in ons lichaam. Hierdoor ontstaat carboxyhemoglobine (CO-Hgb) en vervoert het bloed minder zuurstof naar de verschillende delen van het lichaam.
 

Wat is de gezondheidsschade als gevolg van CO-blootstelling ?

Hoe langer men wordt blootgesteld en hoe hoger de concentratie is van CO, des te groter is de schade. Bij zeer hoge blootstelling zijn de effecten zeer duidelijk: duizeligheid, hoofdpijn, algemene zwakte, braken, bewusteloosheid, tenslotte coma tot zelfs de dood. Zeer hoge waarden komen in de werkomgeving zelden voor.  De vraag blijft wat de schade is bij blootstelling aan de Belgische grenswaarde gedurende 8 uur. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat een verminderd inspannings- en concentratievermogen en een verlaagd geboortegewicht kunnen optreden. Ook lokt CO mogelijk hartaanvallen uit bij personen met hartlijden. Men moet bovendien rekening houden met het tabaksgebruik: rokers hebben een veel hoger CO-gehalte in het bloed en zijn in principe nog kwetsbaarder.

Wat moet de werkgever doen ?

In de wetgeving rond Chemische Agentia (Codex Boek VI, titel 1) wordt de grenswaarde van CO sedert 13 oktober 2018 vastgelegd op 20 ppm. Voorheen was dit 25 ppm. Dit betekent dat, onafhankelijk van atmosferische druk en temperatuur, de over 8 uren tijdsgewogen gemiddelde concentratie van CO op de arbeidsplaats niet meer mag bedragen dan 20 ppm. Deze wetgeving.verplicht de werkgever er evenwel toe de blootstelling steeds zo laag mogelijk te houden, zelfs al liggen de CO-waarden onder de grenswaarde.

De wetgeving verplicht de werkgever een risicoanalyse uitvoeren in samenwerking met de arbeidsgeneesheer, waarna een aantal preventiemaatregelen worden uitgewerkt.

De werkgever neemt volgende preventieve maatregelen :

1. het aantal werknemers dat wordt blootgesteld tot een minimum beperken
2. duur en intensiteit van de blootstelling tot een minimum beperken; in geen geval mag de grenswaarde worden overschreden
3. passende werkprocessen en technische maatregelen nemen om het vrijkomen van CO te voorkomen of te beperken, bijvoorbeeld door dieselvorkheftrucks te vervangen door elektrische vorkheftrucks
4. de machines regelmatig onderhouden
5. voldoende ventilatie
6. wanneer de blootstelling nog altijd te hoog is ondanks de eerder genomen maatregelen : het voorzien van ademhalingsmaskers met speciale CO-filters
7. de werkgever moet regelmatig en steeds bij veranderde (produktie-)omstandigheden CO-metingen verrichten; bij overschrijding van de grenswaarde moet de werkgever onmiddellijk maatregelen nemen
8. maatregelen bij ongevallen, incidenten en noodsituatie: waarschuwingssystemen, ademhalingsbescherming, voorlichting van de werknemers in geval van nood,…

Een tweede bepaling omtrent CO staat in de wetgeving rond Moederschapsbescherming (Codex boek X titel 5). CO staat opgenomen in de niet-limitatieve lijst (bijlage I) van agentia, procédés en arbeidsomstandigheden waarvoor de werkgever een risicoanalyse moet verrichten in samenwerking met de arbeidsgeneesheer. Deze risicoanalyse en de te nemen maatregelen moeten in een schriftelijk document vastgelegd worden en voorgesteld worden aan het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk, of aan de vakbondsafvaardiging bij ontstentenis daarvan. Het betekent concreet dat de zwangere kan overgeplaatst worden in een andere functie waarbij er minder CO aanwezig is. Wanneer dit onmogelijk is, kan de zwangere worden verwijderd van het werk. Meestal zullen er op de arbeidsplaats trouwens nog een aantal andere schadelijke factoren aanwezig zijn (heffen en tillen, overmatige warmte in de buurt van hoogovens, andere schadelijke chemische stoffen,…) die rechtvaardigen om de zwangere over te plaatsen naar een andere functie of om haar te verwijderen.

Mathieu VERSEE, wetenschappelijk adviseur Cohezio