Mentale belasting en het combineren van werk en gezin

Een vrouw heeft vaak bovenop haar professionele verantwoordelijkheden de hoofdverantwoordelijkheid over de goede organisatie van het reilen en zeilen van het huishouden. Het gezinsleven plannen, vooral niets over het hoofd zien en dat vaak nog combineren met een veeleisende job: is dat het lot van alle vrouwen ? Hoe kunnen we zorgen voor een aanvaardbare "work-life balance" ?

Mentale belasting : een onderwerp dat dankzij de Franse illustratrice Emma weer fris en actueel is. In mei dit jaar verscheen haar stripverhaal "Fallait demander" op Facebook. Intussen bestaat er ook een Engelstalige versie : "You should've asked".  Daarin beschrijft ze het voortdurende, onopgemerkte werk dat vrouwen verzetten voor een vlotte organisatie van het gezinsleven. Met een haast bovenmenselijke energie plannen ze alles wat ze nog moeten doen, opdat ze toch maar niets over het hoofd zouden zien: ontbijtgranen kopen, de was uit de machine halen en dan de kinderen wakker maken, een afspraak bij de kapper maken voor de oudste, vrijdagochtend de vuilniszakken buitenzetten, voor het hele gezin een afspraak maken bij de tandarts, een cadeau kopen voor de verjaardag van oma, Sofie opbellen omdat die zich wat ongelukkig voelt, enz. En dat komt allemaal nog bovenop de verantwoordelijkheden de ze hebben op het werk. Dankzij de media-aandacht voor het concept kon dit alomtegenwoordige gevoel nu worden uitgedrukt in woorden en bespreekbaar worden gemaakt. Dat bevrijdde vrouwen van hun complexen over de moeilijkheden die ze ondervinden bij het combineren van de rol van supermama met die van perfecte echtgenote, onovertroffen beheerder van het huishouden en organisator van het gezinsleven, superwerkneemster met verantwoordelijkheden, enz. En dan nog graag allemaal met de glimlach, als het even kan…

Hoewel de mentale belasting van vrouwen ongetwijfeld zwaarder wordt door het feit dat vrouwen tegenwoordig zowel carrière als gezinsleven moeten combineren, zijn we het niet eens met de mening dat die last in het algemeen uitsluitend op de schouders van het vrouwelijke geslacht zou rusten. Niet zelden zien we immers dat die last – op een min of meer rechtvaardige manier – wordt verdeeld binnen een koppel. "Wij werken allebei veel en thuis hebben we elk onze favoriete taken, waarvoor we dan volledig verantwoordelijk zijn", zegt Marie, een 39-jarige moeder van drie. "Ik zorg ’s morgens voor de kinderen, ik kook en doe de was. Mijn partner zorgt voor de kinderen na schooltijd, betaalt de facturen, zet de vuilniszakken buiten en doet boodschappen. De andere taken proberen we elke dag onder ons te verdelen. Ik heb niet echt de indruk dat ik een zwaarder takenpakket heb dan mijn partner. Ik hoef zelfs helemaal niet te denken aan de zaken die hij voor zijn rekening neemt…". Ook mannen kunnen familiale verplichtingen en verantwoordelijkheden op hun schouders nemen en dus een grote mentale belasting ervaren.

Mentale belasting stelt ook vragen bij het evenwicht tussen privéleven en werk (de zogenaamde "work-life balance"), dat een centrale plaats is gaan innemen in het arbeidsmilieu. We hebben er tegenwoordig allemaal mee te maken. De werkgever is uiteraard in de eerste plaats betrokken. Als verantwoordelijke voor het welzijn van de werknemers moet hij erop toezien dat de arbeidsvoorwaarden ruimte bieden voor zelfontplooiing, zowel op het werk als in het privéleven. De werknemer stelt op zijn beurt ook steeds hogere eisen aan zijn werkgever. Hij heeft steeds meer aandacht voor aangeboden voorwaarden die deze work-life balance bevorderen en die de mentale belasting dus rationaliseren: een redelijk traject tussen woonplaats en werk, de mogelijkheid om te telewerken, gunstige uurroosters of zelfs flexibele uren, voldoende vakantiedagen, enz. Het kan alleen maar goed zijn om daar als werkgever oog voor te hebben. Mentale belasting voorkomen is immers ook burn-out voorkomen: werknemers die zich ontplooid hebben op de verschillende vlakken van hun leven, beschikken namelijk over individuele hulpbronnen die hen helpen beter om te gaan met moeilijkheden op het werk en ze zullen dus minder gemakkelijk een burn-out ontwikkelen.

Om onszelf te ontplooien ondanks die last die op ons drukt, past ieder van ons verschillende trucs en strategieën toe, die elk meer of minder doeltreffende resultaten opleveren. Nieuwsgierig naar haar ervaringen hiermee, gingen we praten met Katleen. Ze is een moeder van twee jonge kinderen en heeft een functie met grote verantwoordelijkheden binnen een bedrijf met 500 werknemers.

Tussen twee vergaderingen in legde ze ons uit welke aanpassingen zij heeft aangebracht om een leven als moderne superheld mogelijk te maken. 

Katleen Sottiaux, 37 jaar

Operationeel en financieel directrice bij Cohezio. Mama van twee kinderen, van 6 en 8 jaar. Sportief. Superactief.

Is het concept mentale belasting herkenbaar voor u ? Hebt u het gevoel dat u ergens de verantwoordelijke bent voor het vlotte verloop van het gezinsleven, bovenop uw grote verantwoordelijkheden op professioneel vlak ?

Ja, absoluut! Dat beschrijft helemaal het gevoel dat ik al een tijd heb en dat gevoel is nog veel sterker geworden sinds de geboorte van mijn twee kinderen. Op hun leeftijd hebben ze al redelijk wat buitenschoolse activiteiten en dus neemt de mentale belasting van jaar tot jaar alleen maar toe. Ik voel me verantwoordelijk voor de organisatie van het gezinsleven thuis, bovenop alles wat ik op professioneel vlak in goede banen leid. Mijn man helpt mij enorm met het in de praktijk brengen ervan, maar ik kan wel zeggen dat ik zelf alles uitdenk en plan: de activiteiten van iedereen – inclusief die van mezelf, want ik wil momenten voor mezelf behouden – de boodschappen, vakanties, gebeurtenissen die we niet mogen vergeten, enz.

Hoe komt het volgens u dat de mentale belasting voornamelijk bij u ligt ?

Om te beginnen hebben we niet veel familieleden in de nabijheid die ondersteuning kunnen bieden. We zijn dus vrijwel uitsluitend op onszelf aangewezen, en soms ook op ons netwerk van babysitters, maar die zijn daarom nog niet beschikbaar om 16u, wanneer de kinderen naar hun muziekles of sportactiviteit moeten worden gebracht… Het heeft ook te maken met ons karakter: mijn man is erg relaxed en ontspannen. Ik heb de zaken graag onder controle. Dat is altijd al zo geweest.

Hebt u een strategie om die mentale belasting het hoofd te bieden ?

Ik moet bekennen dat er tijd nodig is, voordat je erin slaagt die mentale belasting te doen verminderen. Ik ben iemand die altijd actie onderneemt, die oplossingen wil vinden. Dus ik heb veel gelezen, ik heb er veel over gepraat met mensen in mijn directe omgeving, vrienden die kinderen hebben, zodat we ons beter kunnen organiseren. We hebben alles geprobeerd: muurplanners, post-its op de koelkast, to-dolijstjes op papier, enz. Geen van die oplossingen was optimaal. Maar sinds ongeveer een jaar heb ik het gevoel dat we een methode hebben gevonden die doeltreffender is.

Welke ?

Ik heb mijn man een smartphone cadeau gedaan, dezelfde als de mijne. Op die manier kunnen we op dezelfde elektronische agenda werken. We hebben verschillende kleuren gekozen, afhankelijk van het soort activiteit, en maken een onderscheid tussen gezinsactiviteiten en werkgerelateerde activiteiten. We delen dus onze agenda en daarnaast gebruiken we ook een gemeenschappelijke app: "Wunderlist". Dat zijn gedeelde to-dolijstjes, die over alles kunnen gaan: werk dat thuis moet gebeuren, boodschappen, de laatste voorbereidingen voordat we op vakantie vertrekken, enz. En we kunnen er de volgorde van de prioriteiten erg gemakkelijk in veranderen. Ik heb ook een heel aantal persoonlijke lijstjes: boeken die ik wil lezen, reizen die ik graag wil maken, ideeën voor cadeautjes, enz.

Wat is er veranderd dankzij die nieuwe strategie ?

Het vermindert de druk en de stress voor mij. Ik weet dat alles ergens bijgehouden wordt, op een andere plek dan in mijn hoofd, en dat ik het niet zal vergeten. Ook mijn man voelt zich beter: hij begrijpt beter wat er belangrijk is, voor mij, voor hem, voor ons. Voordien waren er te veel spanningen, we hadden niet genoeg "quality time" meer. Omdat we veel werken, vind ik dat de weinige tijd die we hebben voor het gezin, voor ons, "quality time" moet zijn. Ik wil me dus zodanig organiseren dat de tijd die we samen doorbrengen, waardevol is en dat er geen sprake is van allerlei spanningen omdat we iets uit het oog verloren zijn.

Waarom werkt dit model zo goed ?

Het werkt vooral omdat de verdeling van de taken tussen mijn man en mij werkt voor ons. Dat is een conditio sine qua non: de taakverdeling moet duidelijk zijn en mag niet wisselen… De andere voorwaarde is dat je je houdt aan één enkel organisatiesysteem, dat je ze niet gaat mengen.

En wat zijn de beperkingen van dit model ?

Het grote probleem - mijn grote probleem – is dat ik te veel dingen wil doen. Ik heb een job waar ik volledig voor ga, ik doe aan sport, mijn man ook, mijn kinderen volgen muziekles, sporten, gaan naar de jeugdbeweging, ik wil al mijn vrienden zien, ik wil nog steeds naar de film gaan, boeken lezen, reizen, enz. Ik kan dus wel alle denkbare systemen toepassen, maar dat neemt niet weg dat ik nog altijd een soort van voortdurende stress zal hebben, gewoon omdat ik er niet in slaag bepaalde keuzes te maken.

U lijkt alles onder controle te hebben. Hoe zit het met onverwachte gebeurtenissen en ongedwongenheid ? Hebt u daar geen nood aan ?

Natuurlijk wel! Let op, ik organiseer niet omdat ik dat graag doe: ik doe het om meer quality time te hebben! En ik ga met veel dingen nonchalant om: mijn kinderen kiezen bijvoorbeeld zelf welke kleren ze aantrekken. Ik relativeer: mijn dochter gaat met haar winterlaarzen naar school in de zomer? Dat is dan maar zo. Het is niet erg als het huis er eens rommelig bijligt. Als ik thuiskom, speel ik liever met mijn kinderen dan dat ik begin op te ruimen! En huiswerk voor school? Daar houdt mijn man zich mee bezig, ik controleer nooit iets. Ik vind dat ik op dat vlak al grote vorderingen heb gemaakt!

Hoe zou u uw eigen "work-life balance" beschrijven ?

Tot enkele maanden geleden was die niet optimaal. Maar nu maak ik echt een duidelijk onderscheid tussen werk en privéleven. Ik heb bijvoorbeeld op mijn smartphone weliswaar een hele hoop lijstjes staan (lacht), maar mijn mails staan er niet langer op. Zo word ik niet meer voortdurend gestoord of verleid. Thuis praten we zelden of nooit over het werk. En er is ook geen plaats voor telefoon of e-mail wanneer we op vakantie zijn. Ik werk niet meer na 20u, want anders slaap ik niet. En werk ik tijdens het weekend, dan doe ik dat wanneer de kinderen met iets anders bezig zijn en dan zonder ik me af. Maar ik probeer ervoor te zorgen dat dat uitzonderlijk is, want ik heb steeds meer het gevoel dat het weekend een moment moet zijn om te herbronnen, om beter te kunnen werken tijdens de week. Ik ben opnieuw aan het sporten, vrij intensief. Ik speel tennis, dat is voor mij een sport die me helpt om in een "flow" te komen. Dat is ook iets dat ik heb gelezen: dat het belangrijk is activiteiten te vinden die ons in een "flow" brengen, zodat we in gedachten alleen met die beweging bezig zijn. Wanneer ik tennis speel, denk ik niet aan het werk. Hetzelfde geldt wanneer ik werk: dan denk ik niet aan andere dingen. Ik word er volledig door in beslag genomen. 

Wat is uw antwoord wanneer iemand u een "superwoman" noemt ?

Dat ik vooral een geweldige man heb, die superflexibel en kalm is en die veel taken op zich neemt! Zonder hem zou ik niet alles kunnen doen wat ik nu doe. En verder is het bij alles wat ik doe en alles waarin ik investeer vooral de bedoeling dat mijn gezin zich goed voelt.

Noëmi Panizieri, Manager van het psychosociaal departement bij spmt arista, Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk

Verscheen eerder in de Franstalige editie van Psychologies Magazine, december 2017.