Waak over je mentale gezondheid om je immuniteit te beschermen
Reeds maandenlang praat men dagelijks over Covid-19. Dit virus trekt alle aandacht naar zich toe, die van de media, de politici, onze collega’s en onze gezinnen, het dringt binnen in ons dagelijks leven. En als we het nu eens even hadden over onze gezondheid en niet steeds focussen op de ziekte? Een goeie gezondheid beperkt zich niet enkel tot het vermijden van een Covid-19-besmetting (of van eender welke andere ziekte of aandoening), maar is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welzijn1.
Laten we even stilstaan bij de vragen die met dit welbevinden samenhangen. Hoe wordt onze gezondheid beïnvloed door de genomen maatregelen om met z’n allen het virus te bestrijden? Hoe dragen we zorg voor onze gezondheid – en dus onze immuniteit – , zowel individueel als op het niveau van de bedrijven?
De lichamelijke gezondheid
In 80% van de Covid-19-besmettingen is de impact op de gezondheid mild2. Er is zelfs geen impact voor de "asymptomatische" gevallen, die 75% uitmaken van de positief geteste mensen3. Het risico om een zware infectie te ontwikkelen verhoogt echter aanzienlijk met de leeftijd en bij ernstige aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, ernstige long- en nierziekten, diabetes, immunosuppressieve aandoeningen of een actieve kwaadaardige ziekte (zoals kanker)4. Het virus treft dus niet iedereen op dezelfde manier. Toch hebben deze crisis en de genomen maatregelen (waaronder de lockdown) voor 35% van de Belgen ouder dan 18 tot gevolg dat men minder beweegt. Een meerderheid van de bevolking (72%) zegt slaapproblemen te hebben en sommigen kampen ook met eetstoornissen5. Het gaat hier echter over de 3 pijlers van de fysieke gezondheid.
De mentale gezondheid
De grootste psychologische impact van deze pandemie zijn de hoge cijfers wanneer het gaat om stress- en angstgevoelens. Dat heeft niet enkel te maken met angst voor de ziekte of de dood (voor onszelf of onze naasten), maar ook met de genomen maatregelen, zoals de lockdown en de beperkingen. Beide hadden een impact op onze activiteiten en gewoonten en op de bestaansmiddelen van een groot aantal mensen. We stellen een grotere eenzaamheid vast, een stijgend aantal depressies, een hoger alcohol- en drugsgebruik en agressief of suïcidaal gedrag6. Stress verzwakt ons immuunsysteem en resulteert op langere termijn in een algemene vermoeidheid7. De gevolgen voor onze mentale gezondheid zijn dus groot.
De sociale gezondheid
De coronacrisis heeft een negatieve invloed gehad op het sociale leven van een grote meerderheid onder ons (78%)8. Het feit dat we geen nauw contact meer hebben, dat we de ander momenteel als een potentieel gevaar beschouwen en dat we slechts de helft van een gezicht zien, zal sporen nalaten in onze relaties. Ontmoetingsplekken, samenkomsten, feesten, alles wat ons samenbracht en dichter bij elkaar bracht, werd verboden of op z’n minst sterk beperkt. Het culturele leven werd grotendeels afgeschaft of beperkt. Het sociale leven is sterk verminderd in 2020.
De moed erin houden? Een vanzelfsprekende uitdaging
Door onszelf te versterken op alle vlakken, fysiek, mentaal en sociaal, onderhouden we onze immuniteit.
Ons lichaam ontwikkelt spontaan verdedigingsmechanismen tegen verschillende infecties veroorzaakt door virussen, bacteriën of parasieten. Om onze algemene weerstand te verhogen is een gezonde voeding onmisbaar. Voor infecties aan de luchtwegen raadt de WGO eveneens
inname van vitamine D en zink aan1. Bewegen is van levensbelang (of het nu over sporten of eender welke andere fysieke activiteit gaat). Voldoende slaap is van even groot belang.
Positief blijven tijdens deze moeilijke en onzekere tijden is een uitdaging. Er bestaat geen wondermiddel tegen stress of angst – beide zijn normale reacties op een niet eerder geziene, onvoorspelbare en deels oncontroleerbare situatie. Binnen de context van de huidige beperkingen moet ieder voor zichzelf een manier vinden om zich te kunnen ontspannen of opladen. De "verstrooiing", de "hobby" die het mogelijk maakt de spanning los te laten.
De uitdaging bestaat erin de negatieve gevoelens (angst, woede, verdriet) te overstijgen: laat ze komen, aanvaard ze en laat ze weer voorbijgaan zonder er energie aan te besteden. Kies er daarentegen voor om positieve gedachten te voeden, te focussen op eenvoudige, positieve en realistische projecten. Probeer nieuwe dingen uit, verander de activiteiten die niet meer mogelijk zijn in activiteiten die wel nog toegelaten zijn en die je een goed gevoel geven: naar het bos gaan wandelen met het gezin, de eigen streek (her)ontdekken, je inzetten voor positieve milieuprojecten of voor mensen die het nodig hebben, een familiemaaltijd organiseren via Skype…) En vooral: aarzel niet om hulp te vragen als je voelt dat je jouw grenzen bereikt hebt.
Positieve sociale contacten vormen een soort schild tegen stress. Onderhoud dat. De "social distancing" mag absoluut geen synoniem worden voor sociaal isolement. Cultuur, creativiteit, een kunstvorm beoefenen of ervan genieten (muziek beluisteren, lezen, een virtuele tentoonstelling bijwonen, gebruik maken van de heropening van musea…) dragen ook bij tot meer welbevinden.
Wat kan een bedrijf doen om te waken over de gezondheid van zijn medewerkers?
De crisis raakt uiteraard niet enkel het individu, ook de bedrijven lijden eronder. De impact kan te maken hebben met de inhoud van de job (zorgpersoneel, schoonmaakpersoneel in risicosectoren, labopersoneel,…). We stellen bovendien vast dat de angststoornissen en depressieve gevoelens tussen juni en september toegenomen zijn bij het personeel uit de gezondheidssector, terwijl die cijfers stabiel bleven voor andere werknemers10. Nog erger zijn de sluiting van sommige sectoren, de economische werkloosheid en de economische gevolgen die het overleven van bedrijven, winkels en zelfstandigen in gevaar brengen.
Voor alle bedrijven die nog steeds hun activiteiten kunnen uitvoeren, is de rol bij de gezondheid van hun werknemers nog belangrijker geworden. Eerst en vooral door de hygiënische veiligheidsmaatregelen in te voeren en te waken over het naleven ervan, maar ook op het vlak van het welzijn van de werknemers. De werkplek (voor diegenen die er nog een hebben) is soms de enige plek geworden waar men nog bekenden ontmoet met wie men nog eens een gesprek kan voeren. De nood aan sociale ondersteuning door collega’s, door de manager, door de organisatie, is hoog. Die momenten om ideeën uit te wisselen moeten zeker behouden blijven en gestimuleerd worden, zelfs op afstand. Op die manier hebben de werknemers het gevoel "samen" te zijn, elkaar te helpen en na te denken over oplossingen voor de uitdagingen waarmee ze te maken krijgen. Een cohesie en solidariteit behouden is meer dan noodzakelijk tijdens de huidige crisis. En de rol van de manager is hierbij van primordiaal belang.
De nood aan erkenning wordt nog groter dan anders omdat werken onder dergelijke omstandigheden meer inspanning vergt dan vroeger. Zonder expliciete erkenning en aanmoediging loert het gevaar om de hoek dat werknemers gedemotiveerd raken. Managers kunnen de motivatie ook verhogen door bijvoorbeeld de ontwikkeling te bevorderen van specifieke vaardigheden om met verandering om te gaan. Dat kan bijvoorbeeld door duidelijke en haalbare doelstellingen te geven. Op die manier vergroot men het gevoel dat men efficiënt werkt of iets gepresteerd heeft. Waken over een evenwichtig verdeelde werklast en inzetten op de inspraak en de initiatieven van de medewerkers zijn andere preventiepijlers die op dit moment in het bijzonder aangemoedigd moeten worden.
Onze gezondheid ondervindt op alle niveaus gevolgen van de huidige crisis en we weten nog niet hoe het verder zal evolueren. Elkeen is in staat deze het hoofd te bieden. De organisaties en managers kunnen voor werknemers ook een grote hulp betekenen om deze crisis te doorstaan. We beschreven in dit artikel enkel algemene situaties. Cohezio kan u helpen om specifieke preventiemaatregelen te implementeren om op die manier managers en medewerkers te ondersteunen bij de inspanningen die ze leveren.
Catherine JADOUL,
Psycholoog en manager van het psychosociaal departement van Cohezio
in samenwerking met Hélène VANDROMME,
Preventieadviseur psychosociale aspecten
1 Definitie van gezondheid door de Wereldgezondheidsorganisatie : "Gezondheid is een staat van compleet lichamelijk, mentaal en sociaal welzijn, en valt niet te herleiden tot een loutere afwezigheid van ziekte".
2 https://www.belgiqueenbonnesante.be/fr/etat-de-sante/13-mortality-and-ca...
3 Coin presse du 22/07/2020: analyse du COVID-19/75% des personnes positives au SARS-COV-2 étaient asymptomatiques au moment du test cf https://covid-19.sciensano.be
4 https://www.belgiqueenbonnesante.be/fr/etat-de-sante/13-mortality-and-ca...
5 4e gezondheidsenquête Covid-19 cf. www.sciensano.be – oktober 2020
6 https://www.euro.who.int/fr/health-topics/health-emergencies/coronavirus...
7 Artikel "Stress, immunité et physiologie du système nerveux" van Claude Jacque, Jean-Michel Thurin op de website http://www.medecinesciences.org
8 4e gezondheidsenquête Covid-19 cf. www.sciensano.be – oktober 2020
9 cf WGO https://www.who.int/elena/titles/commentary/vitamind_pneumonia_children/fr/
10 4e gezondheidsenquête Covid-19 cf. www.sciensano.be – oktober 2020